วิศวกรเยอรมัน อยู่เบื้องหลังการขุดอุโมงค์รถไฟขุนตาน

โดย รศ.ดร.ต่อตระกูล ยมนาค

อุโมงค์ขุนตาน นี้ เริ่มสร้างปี พ.ศ. 2450 ใช้เวลาขุดเจาะถึง 10 ปี ตั้งอยู่ใน อำเภอห้างฉัตร จังหวัดลำปาง เป็นอุโมงค์รถไฟที่ ยาวที่สุดในประเทศไทย 1.34 กิโลเมตร ครองสถิตินี้มายาวนานนับร้อยปี

วิศวกรเยอรมัน อยู่เบื้องหลังการขุดอุโมงค์รถไฟขุนตาน วิศวกรเยอรมัน หัวหน้าทีมคือนาย เอมีล ไอเซินโฮเฟอร์ (Emil Eisenhofer)

รัชกาลที่ 5 ทรงเลือกจ้างวิศวกรจากเยอรมัน มาเองเพื่อออกแบบและดูแลการก่อสร้างเส้นทางรถไฟไทย เชื่อมกรุงเทพฯ ถึงเชียงใหม่ ไม่ใช้วิธีให้สัมปทานให้อังกฤษมา สร้างให้แบบที่อินเดียใช้ ซึ่งกลายเป็นปัญหาใหญ่ระหว่างประเทศ ถึงกับเสียเมือง

เส้นทางที่ยากที่สุดคือการวางรางจากลำปางผ่านเทือกเขาสูงไปยังเชียงใหม่ ในที่สุดต้องใช้วิธีเจาะทะลุภูเขา ลึกถึง 1.35 กิโลเมตร ใช้เวลา 11 ปี ตั้งแต่ ปลายรัชสมัย ร.5 และมาเสร็จใน กลางรัชกาล ที่6 อุโมงค์ขุนตาน นี้ตั้งอยู่ระหว่าง อำเภอห้างฉัตร จังหวัดลำปาง กับ อำเภอแม่ทา จังหวัดลำพูน เป็นอุโมงค์รถไฟที่ ยาวที่สุดในประเทศไทย ครองสถิตินี้มายาวนานนับร้อยปี

เริ่มสร้างปี พ.ศ. 2450 (ปลายรัชกาลที่ 5) และ เจาะทะลุแล้วเสร็จในปี พ.ศ. 2460 และงานก่อสร้างทั้งหมด (รวมงานคอนกรีตและการวางราง) แล้วเสร็จสมบูรณ์ในปี พ.ศ. 2461 ซึ่งเป็นช่วง ต้นถึงกลางรัชกาลที่ 6

ความท้าทายและเทคนิคการก่อสร้าง

1. การบริหารจัดการ
การก่อสร้างประสบปัญหามากมายเนื่องจากทำเลที่ตั้งอยู่ในป่าทึบ อากาศและโรคภัยไข้เจ็บรุนแรง ทำให้มีคนงานล้มตายจำนวนมาก

* แรงงาน: มีคนงานหลายกลุ่ม รวมถึงกลุ่ม “แรงงานฝิ่น” ที่ได้รับค่าจ้างเป็นเงินส่วนหนึ่งและฝิ่นส่วนหนึ่ง ซึ่งกล่าวกันว่าเป็นกลุ่มที่ทำงานได้ดีที่สุดเพราะต้องทำงานเพื่อแลกฝิ่นมาเสพ

* การขนส่ง: ต้องใช้ช้างและเกวียนในการบรรทุกเครื่องมือและสัมภาระต่าง ๆ ในการเดินทางเข้าพื้นที่

2. เทคนิคการขุดเจาะ
* การขุดเจาะชนกัน: การเจาะอุโมงค์ทำจากปากอุโมงค์ทั้งสองด้าน (ฝั่งลำพูนและฝั่งลำปาง) มุ่งหน้ามาบรรจบกันตรงกลาง โดยนายช่างเอมีลได้ออกแบบให้ปากอุโมงค์ฝั่งลำพูนสูงกว่าฝั่งลำปางประมาณ 70 เมตร เพื่อให้มีความลาดเท น้ำไหลผ่านได้สะดวก ไม่เกิดน้ำขัง

* วิธีการขุด: ใช้การเจาะรูเล็ก ๆ ด้วยสว่านหรือแรงคน แล้วนำ ดินระเบิด (ไดนาไมต์) ฝังเข้าไปเพื่อระเบิดหินให้เป็นอุโมงค์ใหญ่ การบรรจบกันของอุโมงค์ทั้งสองด้านได้อย่างแม่นยำถือเป็นความสำเร็จทางวิศวกรรมที่ยอดเยี่ยมในยุคนั้น

3. ผลกระทบจากสงครามโลกครั้งที่ 1
แม้การขุดเจาะส่วนใหญ่จะทำโดยวิศวกรและคนงานชาวต่างชาติ แต่ในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 1 (ซึ่งไทยเข้าร่วมกับฝ่ายสัมพันธมิตร) ทำให้ นายช่างไอเซินโฮเฟอร์ (เป็นชาวเยอรมัน) ถูกจับกุมและคุมขัง ทหารช่างรถไฟไทยจึงเข้ามารับผิดชอบการก่อสร้างในช่วงสุดท้าย ซึ่งเป็นช่วงที่ อุโมงค์ทั้งสองด้านต้องมาบรรจบกันพอดี และทหารช่างไทยก็สามารถทำงานนี้ให้แล้วเสร็จก่อนกำหนดถึง 9 เดือน

*** ทุกเช้าวันจันทร์ พบกับเรื่องราวที่น่าสนใจ
ในวงการก่อสร้างไทย ในชุด“ เปิดสมองมองก่อสร้าง”
คัดหานำมาเสนอโดยอาจารย์ต่อ

ยังใช้ได้ดี มาเป็นเวลากว่า 100 ปี มาจนถึงทุกวันนี้

วิธีการขุดใช้แรงคนขุดเจาะร่วมกับการใช้ดินระเบิด ระเบิดออกได้ลึกเข้าไปครั้งละ 30 ถึง 40 เซนติเมตร การขุดเจาะจากสองด้านเข้ามาหากันบรรจบกันตรงกลาง โดยขุดนำร่องเป็นสองอุโมงค์ซ้อนกันตามในภาพ

ทีมงานวิศวกรเยอรมัน ที่นำโดยนายเอมีล ไอเซินโฮเฟอร์ (Emil Eisenhofer) และผู้ดูแลฝ่ายไทย